Tanjung Puting National Park: een magisch stukje Borneo

Stel je voor…

Je stapt op een traditionele houten boot en vervolgens begin je aan een tocht door de pure jungle van Indonesisch Borneo. Onderweg zie je orang-oetans in de bomen slingeren en kom je nog heel wat andere indrukwekkende dieren tegen. Denk aan komische neusapen, ijsvogels, zwarte neushoornvogels, krokodillen en griezelige tarantula’s. Op de achtergrond hoor je de magische klanken van zingende Gibbons die je in Jungle Book doen wanen.

In de avond wandel je door het regenwoud op zoek naar lichtgevende paddenstoelen. Je slaapt daarna op het dek van de boot met een fonkelende sterrenhemel boven je en oerwoudgeluiden om je heen.

Surrealistisch toch?

Ik heb het hier over het Tanjung Puting National Park, dat diep in het zuiden van Kalimantan verborgen ligt. Het is wereldwijd een van de betere plekken om orang-oetans in het wild te spotten.

Zit jij eraan te denken om Tanjung Puting National Park te bezoeken tijdens je rondreis op Borneo? Lees dan even verder, want in dit artikel vertel ik je er alles over.

Pangkalan Bun als vertrekpunt

De afstanden op Kalimantan zijn enorm en niet tussen alle luchthavens heb je directe verbindingen. Het is daarom goed om te weten waar je precies moet beginnen als je het Tanjung Puting National Park wilt bezoeken.

Je vliegt naar het plaatsje Pangkalan Bun, wat op zo’n 10 kilometer van het nationale park ligt. De meeste guesthouses daar bieden een ophaalservice van de airport aan.

Goed om te weten is dat Pangkalan Bun directe vliegverbindingen met bijvoorbeeld Jakarta, Surabaya en Semarang heeft. Echter, tussen Balikpapan (Kalimantan) en Pangkalan Bun gaan bijvoorbeeld geen directe vluchten.

Kom je vanaf Bali? Dan zal je via een stad als Jakarta moeten vliegen.

Tanjung Puting National Park: een korte introductie

In het diepe zuiden van Kalimantan ligt het schitterende Tanjung Puting National Park, een van de hotspots in Indonesië die de laatste jaren steeds populairder geworden is. En met een omvang van meer dan 4.000 vierkante kilometer, zo’n 6.000 orang-oetans en andere dieren die er leven, de pure jungle en talloze mangrovebossen is deze wildernis een ongekend walhalla voor natuurliefhebbers.

Grof gezegd bestaat het park uit drie verschillende gedeeltes:

• De Nucleus Zone: is het meest innerlijke gedeelte van Tanjung Puting en enkel toegankelijk voor onderzoeksactiviteiten.
• De Buffer Zone: het overgangsgedeelte tussen de Nucleus Zone en het buitenste gebied: de Utilization Zone.
• De Utilization Zone: is slechts een klein gedeelte van het nationale park, maar wel het enige gedeelte waar bezoekers zullen komen.

Een absolute aanrader is om er een meerdaagse excursie te doen. Je vaart dwars door het natuurpark op de Sekonyer-rivier en stopt onderweg bij diverse opvangplaatsen waar orang-oetans leven, onder andere bij Camp Leakey, Tanjung Harapan en Pondok Tanggui.

Ook tijdens de riviertocht is de kans overigens groot dat je orang-oetans in de bomen ziet slingeren. Écht in het wild dus. Verder kun je vele tropische vogelsoorten, krokodillen en andere apen tegenkomen. Denk bijvoorbeeld aan de zo bijzondere proboscis monkeys, oftewel neusapen. Zie zien er zo komisch uit he haha 😀 .

Tot slot: een gedeelte van het nationale park bestaat vandaag de dag behalve jungle helaas ook uit palmolieplantages. Je zult dit als bezoeker niet zo snel zien trouwens, maar wetende dat Kalimantan de snelst groeiende palmolieproductie ter wereld heeft, zegt in principe al een heleboel.

De Dayak: de traditionele bewoners van Kalimantan

De Dayak zijn de oorspronkelijke bewoners van Kalimantan die buiten de stedelijke gebieden, meestal verscholen in de jungle, hun leven leiden.

Helaas zien we vandaag de dag ook bij hen de schade van de palmolie-industrie. Steeds meer jungle-dorpen verdwijnen door boskap en veranderen in uitgestrekte palmolie-plantages.

Gelukkig zijn er nog wel écht authentieke Dayak-dorpen, en juist die plekjes wil je natuurlijk zien. Ze liggen diep in de binnenlanden en met de tours vanaf 6 dagen bezoek je deze afgelegen woongemeenschappen. Je zult er zelfs een nachtje slapen 🙂 . Daarover vertel ik je verderop meer.

Een driedaagse excursie

De meeste tourbedrijfjes bieden excursies aan van 3, 4 of zelfs 5 dagen. Het gros van de reizigers komt sec naar Tanjung Puting om orang-oetans te spotten. De driedaagse tour is hier ideaal voor. Tijdens deze tour bezoek je alle orang-oetan-stations in het park. Dit zijn Tanjung Harapan, Pondok Tanggui en Camp Leaky.

Hieronder beschrijf ik hoe deze driedaagse tour eruitziet via de organisatie Local Guides.

Dag 1: Kumai, Tanjung Harapan en overnachten in de jungle

Het avontuur begint in Kumai met een tocht in een traditionele klotok-boot op de Sekonyer-rivier. Aan comfort is gedacht, want aan boord is een Westers toilet en een normale douche aanwezig. Al moet ik het niet overdrijven: de boot is basic. Al hoort hoort dit bij de ervaring. Je bent immers op Borneo.

Na ongeveer een uurtje kom je aan bij de ingang van het nationale park en neem je een kijkje bij Tanjung Harapan waar je een orang-oetan-voedingssessie bij zal wonen.

En als er dan een orang-oetan vlakbij je zit te genieten van z’n maaltje, zorgt dat voor een supergave ervaring die je niet zo snel meer zal vergeten.

Daarna vaar je verder en kom je allerlei apen en kleurrijke vogels in het wild tegen. Denk aan neushoornvogels, gibbons, neusapen, makaken en ‘silver langurs’. Ook word je getrakteerd op de geluiden die de verschillende dieren in dit regenwoud produceren. Het eind van de middag is dan inmiddels aangebroken en de jungle z’n luidst.

Je sluit de dag af met een heerlijk Indonesisch avondmaal, speciaal bereid door de kok die mee is. Daarna ga je met een voldaan gevoel liggen op je matras op het dek van de klotok. Met klamboe uiteraard 😀 . Kijk voor je gaat slapen nog even boven je, de kans is groot dat je duizenden sterren ziet stralen. Veel beter kan je je dag niet eindigen.

Dag 2: Pondok Tanggui, Camp Leaky en vuurvliegjes in Nipa

Na een heerlijke nacht in de jungle ontwaak je met de geluiden van vele dieren om je heen. De dag wordt gestart met een lekker ontbijtje en daarna vervolg je de cruise over de Sekonyer-rivier. Nu kom je bij een specifiek gedeelte uit waar neusapen en krokodillen leven. En wanneer je dan ineens de ogen van zo’n krokodil boven het water op je gericht ziet, zal je even goed moeten slikken 😉 .

Daarna kom je aan bij Pondok Tanggui, het tweede orang-oetan-punt van deze reis. Om 9 uur ’s ochtends zullen de apen in dit opvangcentrum worden gevoed.

De tocht over het water gaat verder en uiteindelijk kom je uit bij Camp Leaky, een onderzoeks- en rehabilitatiecentrum speciaal gericht op orang-oetans. De voedingssessie vindt hier plaats om 2 uur ’s middags, je kunt de apen dan van héél dichtbij bekijken. Camp Leaky werd in 1971 opgericht door Louis Leakey en is een van de belangrijkste redenen waarom het zo goed gaat met de orang-oetans in Tanjung Puting.

Na dit hoogtepunt vaar je door richting de Nipa Palm Area. En wanneer de zon onder is, is de kans groot dat je duizenden vuurvliegjes zult zien. Ik weet niet of je zoiets al eens gezien hebt, maar het geeft echt een magisch gevoel. Alsof je in een andere wereld bent aanbeland.

Na het eten bij kaarslicht duik je voldaan je bed in. Je valt op de boot in slaap met het rustgevende geluid van de jungle om je heen.

Dag 3: Nipa, Kumai en naar de luchthaven van Pangkalan Bun

Als de jungle ontwaakt wordt ook jij even later wakker. Dag drie is aangebroken. Deze derde dag is de afsluiter van je tour door het Tanjung Puting National Park.

Vanuit Nipa begin je aan de terugreis naar Kumai, een tocht over de rivier dwars door de weelderige jungle van Zuid-Kalimantan. Rond een uur of tien zal je aankomen in Kumai en word je gedropt op de luchthaven van Pangkal Bun. Als er nog wat tijd over is, zal de gids je bovendien nog een kleine citytrip door Pangkalan Bun aanbieden.

Langere excursies

Wellicht is het je al opgevallen, maar in de bovenstaande tour van 3 dagen zal je geen jungle-trekking maken. Bij de vier- en vijfdaagse tour is dit wel het geval. En er zijn zelfs tours van 6, 7 en 8 dagen waarbij je orang-oetans zult zien, door het regenwoud trekt én ook nog traditionele Dayak-dorpjes bezoekt om kennis te maken met de locals van Kalimantan, die diep in het oerbos leven.

Heb je de tijd, dan zou ik zeker een tour pakken inclusief een trektocht.

Hoe zien deze langere tours eruit? Hieronder beschrijf ik ze kort voor je.

Om precies te zijn maak je bij de vierdaagse excursie een paar kleinere trektochten. Je gaat op zoek naar wilde orang-oetans die zich nogal eens verlegen achter de bomen verschuilen. ’s Avonds maak je een toffe wandeling, en met wat geluk krijg je unieke lichtgevende paddenstoelen te zien. En ik verklap alvast: tarantula’s, schorpioenen en boomkikkers zullen waarschijnlijk ook langskomen.

Verder bezoek je Sekonyer Village, het enige lokale dorpje van de regio. Helaas staat hier vooral de productie van palmolie centraal. Ik zeg helaas omdat het ten koste gaat van het tropisch regenwoud. Alleen ja, het zou te makkelijk zijn om de plaatselijke bewoners hier boos op aan te kijken. Want inderdaad, hoeveel producten met palmolie gebruiken we zelf niet? Sterker nog: het waren juist de Nederlanders die deze bomen in de 19e eeuw naar Indonesië brachten.

De vijfdaagse tour is interessant voor degenen die behalve de bekende plekken van Tanjung Puting ervan houden om off the beaten track te gaan. De voorlaatste dag bestaat volledig uit een trekking door de afgelegen jungle en daarna keer je met een kano terug naar de klotok om richting Kumai te varen.

Tijdens de zesdaagse tour ga je naar dezelfde plekken als tijdens de vijfdaagse tour, al reis je op dag drie na de Nipa Palm Area door richting een Dayak-dorp, om precies te zijn Kudangan Dayak Village. Je zult een warm welkom krijgen van de lokale bewoners, ’s avonds een mooie dansvoorstelling zien en ten slotte in een Dayak-huis overnachten. Daarna trek je het oerwoud in op zoek naar dieren, waarna je ’s avonds in een tentje in de jungle slaapt.

Dan is er de zevendaagse tour, in hoeverre verschilt die van de zesdaagse? Op een van de dagen vaar je van Pondok Tanggui naar een plaatsje met de naam Camp Pesalat. Men focust zich hier op herbebossing en de initiatiefnemers vertellen je meer over het enorme belang van behoud van het regenwoud. Daarna reis je af om een kijkje te nemen bij het jungledorp Sekonyer Village. Je eindigt net als de zesdaagse tour bij de locals in de Kudangan Dayak Village.

Tot slot de ultieme Borneo-ervaring: de achtdaagse tour. Indien je voor deze expeditie kiest zal je vergeleken met de tour van 7 dagen net iets langer in de jungle van Tanjung Puting blijven. Op dag twee zie je de orang-oetans bij Camp Leakey en naderhand maak je een boottocht over de rivier richting Pondok Ambung, een deel in het regenwoud dat je ook ziet wanneer je voor de vier of vijfdaagse tour kiest. Daar doe je een spannende avondtrekking door de rimboe op zoek naar lichtgevende paddenstoelen, rendieren, pythons, boomkikkers, tarantula’s en de oh zo schattige spookaapjes, bekend onder de naam ’tarsier’. Ook deze tour zal eindigen met een overnachting in de Kudangan Dayak Village.

Welke tour kies je?

Met tours van 3 tot 8 dagen heb je nogal wat verschillende opties, waardoor een keuze maken misschien niet al te eenvoudig voor je is. Laat ik je daarom een handje helpen.

De driedaagse tour is ideaal als je zoveel mogelijk dieren in korte tijd wilt zien. Zo kom je bij alle orang-oetan-voederplaatsen. Wil je echter ook door de jungle trekken, dan moet je voor een excursie van 4 dagen of langer gaan. Die van 5 dagen bevat een langere jungle-tocht en brengt je dieper de ongerepte natuur in dan die van 4 dagen.

Wil je behalve de dieren, riviertochten en een jungle-trek ook slapen in een Dayak-dorp? Dan kies je de tour van 6, 7 of 8 dagen. De verschillen tussen deze drie heb ik hierboven kort voor je beschreven.

Waar boek je een tour?

Alle tours die ik in dit artikel heb genoemd worden aangeboden door Local Guides, en je kunt de door jouw gewenste jungle-excursie op voorhand regelen door via hun website te boeken.

Ik raad je aan om dit ook te doen, want ze zijn een absolute specialist op het gebied van trekkings door de wildernis van Tanjung Puting. Ze zorgen er bovendien voor dat je bij aankomst in Pangkalan Bun netjes wordt opgehaald en laten je de leukste plekjes van het plaatsje zien.

Hieronder heb ik de links naar de desbetreffende tours voor je opgesomd, variëren van 3 dagen en 2 nachten (3D2N) tot 8 dagen en 7 nachten (8D7N):

• De driedaagse tour (3D2N)
• De vierdaagse tour (4D3N)
• De vijfdaagse tour (5D4N)
• De zesdaagse tour (6D5N)
• De zevendaagse tour (7D6N)
• De achtdaagse tour (8D7N)

Nogmaals: het voornaamste verschil tussen de tours tot 5 dagen en de tours van 6 dagen en langer is dat je behalve het spotten van orang-oetans tevens een authentiek Dayak-dorp bezoekt. Zo kom je in contact met de oorspronkelijke bewoners van Kalimantan.

Local Guides ondersteunt trouwens lokale communities en probeert zo duurzaam mogelijk te ondernemen. Zo zetten ze zich fel in tegen de palmolie-industrie die veel bijzondere dieren het leven kost, gebruiken ze zo min mogelijk plastic en hebben ze geen airco aan boord. Verder spreken de gidsen goed Engels en vertellen ze je alle ins en outs van dit prachtige gedeelte van Kalimantan. Leuk om te weten is dat je vaak met een gids op pad gaat die Dyak-roots heeft.

De andere optie die je hebt is om je tour te boeken in het eerdergenoemde Pangkalan Bun, bij een van de verschillende guesthouses.

Waar  in Pangkalan Bun raad ik je aan om te overnachten?

In Pangkalan Bun zijn verschillende guesthouses waar je vrij basic kunt overnachten. Een prima plek is bijvoorbeeld Borneo Alase. Een toffe accommodatie aan het water is Arut Riverside Guesthouse. Als je wat meer luxe en comfort zoekt is het Grand Kecubung Hotel een aanrader.

Je hebt ook mogelijkheden om in Sekonyer Village te slapen. Je hebt daar enkele eenvoudige lodges liggen.

Hoe laat start de tour? En hoe laat eindigt het?

Indien je inderdaad je tour via Local Guides boekt, dan word je tussen 09.00 en 11.30 opgehaald in Pangkalan Bun bij je accommodatie. Is je tour op de dag dat je aankomt op de airport van Pangkalan Bun, dan word je daar op de afgesproken tijd opgepikt waarna de excursie direct start.

De laatste dag van de trekking is kort en eindigt direct na het ontbijt, zo rond de klok van negen. Daarna zetten de gidsen je af bij je accommodatie of de luchthaven, dit zal om een uurtje of tien zijn. Tenzij je een vroege vlucht hebt, dan zal men je eerder wegbrengen.

Ik zou zelf niet op dezelfde dag weggaan trouwens. Laat alles rustig bezinken, pak nog even lekker een warme douche, slaap een nachtje in een comfortabel bed en vertrek rustig de dag erop. Hetzelfde geldt voor de aankomst, je bent liever uitgerust voor je aan een inspannende trektocht begint in plaats van meteen na je landing door te gaan.

Welke voorzieningen zijn er aan boord van de boot?

De klotok waarmee je door de jungle vaart heeft een Westers toilet en een eenvoudige maar fijne douche. Je hoeft dus niet op een spartaans hurktoilet te zitten of met een emmer te douchen 😉 .

Bovenop de boot is een dek om te chillen en te eten, met voorop matrassen -inclusiefs klamboes- om lekker in de buitenlucht te slapen. ’s Ochtends word je wakker met de opkomende zon en een koffietje (of theetje) in je hand, heerlijk toch?

Qua drinken zijn er geen alcoholische dranken aan boord. Die kun je zelf meenemen, al verkoopt men die vanwege de islamitische regels niet in Pangkalan Bun. Koffie en thee is er in overvloed, maar weet dat het om traditionele koffie gaat die men ongefilterd drinkt. Heb je liever iets van Nescafé? Dan kan je dit meebrengen.

Als je wilt kun je een hangmat in je rugzak doen en die in de boot ophangen. Supervet natuurlijk om daarin te liggen terwijl je door de weelderige jungle cruist.

Verder zijn er stopcontacten in de klotok, al raadt de touroperator niet aan om die te gebruiken. Dit omdat de stroomspanning niet constant is, waardoor je apparaten mogelijk schade oplopen. Neem daarom een powerbank mee voor je camera en telefoon. Behalve voor foto’s zal je je telefoon overigens amper gebruiken, want gedurende de tours heb je geen -of niet of nauwelijks- bereik. En geloof me, da’s heerlijk!

Er is als gezegd geen airco aan boord. Met de frisse lucht heb je die trouwens ook helemaal niet nodig, de nachten op het dek zijn lekker koel. Stel dat je wel airco zou hebben en de hele tijd binnen gesloten deuren zou zitten, dan zou de ervaring een stuk minder gaaf zijn. Bovendien past dit niet bij het ecologische karakter van de touroperator Local Guides. De generator die daarvoor continu moet draaien verstoort bovendien de rust die de dieren in de jungle nodig hebben (en verdienen!).

Al met al moet je niet al teveel luxe verwachten, maar dat verrast je denk ik niet. Een fany jacht in de jungle zou ook een beetje vreemd zijn, niet dan 😉 ?

Hoe zit het met de maaltijden tijdens de tour?

Welke van de beschreven tours je ook boekt, de maaltijden -ontbijt, lunch en avondeten- inclusief drankjes worden compleet voor je verzorgd en vers bereid. Meestal zal dit een rijstgerecht met groenten, vers fruit en eventueel vis of vlees zijn. Daarnaast hebben ze flink wat snacks bij zich voor de lekkere trek.

De ene keer eet je in het kloppend hart van de jungle, terwijl je de andere keer op het dek van de klotok een hapje en een drankje doet.

Enne, indien je vegetarische wensen hebt, wordt daar rekening mee gehouden.

Wat is de beste reistijd voor het Tanjung Puting National Park?

Het nationale park is het gehele jaar door te bezoeken. De weersomstandigheden op Kalimantan zijn redelijk constant te noemen en hoewel januari en februari historisch gezien het natst zijn, is dit de laatste jaren helemaal niet zo geweest. Op Kalimantan kan eigenlijk altijd wel een buitje vallen, onafhankelijk van de maand.

Indien ik toch de beste maanden aan moet wijzen om naar Tanjung Puting te gaan, dan zijn dat september en oktober én april tot en met juni. Dit is het advies dat de lokale reisorganisaties in Pangkalan Bun geven.

Het hoogseizoen valt overigens in juli en augustus, het is dan relatief druk en de tours een stukje duurder. Bij voorkeur zou ik je daarom aanraden om juli en augustus te mijden.

Ben je op zoek naar een route voor Kalimantan?

Speciaal voor avonturiers die naar Indonesië gaan heb ik Backpackgids Indonesië geschreven.

Het is een gids vol met routes, insider-tips en inspiratie. En uiteraard een boel (bijzondere) bezienswaardigheden van Indonesië die je niet wilt missen. Ook Kalimantan komt uitgebreid aan bod, zo heb ik een avontuurlijke route op dit Indonesische deel van Borneo voor je uitgestippeld, inclusief de precieze info hoe je van A naar B komt.

Heb je nog vragen over Tanjung Putting? Of wil je je beste tips delen? Laat het me in de comments 🙂 !