De Killing Fields en S21-gevangenis: een hartverscheurend bezoek

Massagraven, duizenden schedels, botten, vermoorde kinderen, martelgangen, executies…

Da’s nou niet bepaald waar je aan denkt bij een avontuurlijke backpackreis hè?

Bij je rondreis door Cambodja kun er simpelweg niet omheen. De pijn is voelbaar.

De Rode Khmer heeft z’n bloederige sporen nagelaten in het land, daarvan zijn de Killing Fields en het Tuol Sleng (S21) Genocide Museum – de voormalige martelgevangenis – duistere voorbeelden. Ze vormen een gitzwarte bladzijde in de recente Cambodjaanse geschiedenis.

Wanneer je in Phonm Penh bent en dieper in het trieste verhaal van Cambodja wilt duiken, is een bezoekje aan deze twee plekken absoluut een must.

Nee, vrolijk zal je er allerminst van worden. Het geeft je echter wel een duidelijk beeld van hoe het er in Cambodja nog niet eens zo heel lang geleden aan toeging. En wat voor een enorme impact de periode gehad heeft op de zo veerkrachtige bewoners.

Tijdens een van mijn reizen in Cambodja bezocht ik ze allebei in een dag, zowel de Killing Fields als de S21-gevangenis. Het werd een bezoek dat me erg heeft aangegrepen.

In dit artikel vertel ik je er meer over en geef ik je alle info en tips die jou van pas komen, wanneer ook jij erheen gaat.

Het schrikbewind van de Khmer Rouge (1975-1979)

Tussen 1975 en 1979 stond de Rode Khmer aan de macht in Cambodja, onder leiding van dictator Pol Pot. Het plattelandsleven –back to basics– werd heilig verklaard. De stadsbewoners werden gedwongen om hun woning te verlaten, om vervolgens op het platteland te gaan werken. Men werd als slaaf ingezet; iedere dag van de week moest er zo’n 12 tot 14 uur geploeterd worden.

Naast het feit dat steden en haar bewoners als ‘slecht’ werden bestempeld, gold dit tevens voor bijvoorbeeld intellectuelen, militairen, ambtenaren, artsen, leerkrachten, monniken. Martelgangen en executies stonden hen te wachten. Ook maar het kleinste teken waardoor je met een van deze groeperingen in verband zou kunnen worden gebracht -zoals een bril, een boek of nette kleding- was vaak al voldoende voor executie.

Dingen als familie, individualiteit of egoïsme, sieraden en geld werden afgeschaft. Zo werd er enkel samen met anderen gegeten. Woorden als ‘vader’ en ‘moeder’ bestonden niet meer. Gezinsleden werden gescheiden. Zelf eten verzamelen was verboden. Deed je dit toch, dan werd je veelal gestraft door simpelweg te verhongeren. Het gevolg was dat men ziek werd en ten slotte stierf.

Wat juist werd ingevoerd, was zelfkritiek maar ook het benoemen van de misstappen van anderen. Dit alles in groepsverband. Een voorbeeld van een misstap was het schrijven van een dagboek, ongehoorzaamheid of het verzamelen van eten. Executie en andere vormen van marteling waren de volgende stappen.

Kun je het je voorstellen?

In totaal vonden liefst 1,7 tot 2 miljoen Cambodjanen de dood. Op een bevolking van 7 miljoen mensen is dit minimaal 24,2%. Ongelofelijk.

De Killing Fields en de S21-gevangenis: mijn ervaringen

In dit gedeelte neem ik je mee naar de Killing Fields en de S21-gevangenis, en zal ik met je delen hoe ik het er beleefd heb.

De Killing Fields (Choeung EK): de velden des doods

Toen ik aankwam bij de Killing Fields -ofwel ‘Choeung Ek’, voelde ik onmiddelijk een soort kille sfeer. Het is de plek waar de gevangenen uit de later te noemen S21-gevangenis naartoe werden gebracht en op brute wijze werden vermoord. In totaal ongeveer 17.000 mensen.

Ik betaalde de entree van enkele dollars en stapte binnen in deze velden des doods. Wat daar meteen opvalt, is de toren met de ontelbare doodshoofden die er liggen opgestapeld. Bizar en zo triest voor degenen die deze schurkendaden hebben moeten ondergaan. Dat is wat ik op dat moment denk. Het is simpelweg amper in woorden te vatten.

In het hele Killing Fields-gebied staan bordjes met een gedetailleerde beschrijving, waarop wordt verduidelijkt wat er op de plekken allemaal is voorgevallen. Het greep me allemaal bijzonder erg aan.

Zo sta ik op een gegeven ogenblik bij een massagraf waar 450 lijken in zijn gedumpt. Het is verslagenheid die bij iedere bezoeker van het gezicht afspat.

Op een ander bord is te lezen dat er vaak meer dan 300 mensen per dag op de planning stonden om te worden geëxecuteerd. Dit lukte niet altijd, waardoor de overgebleven personen in een donker huis gevangen werden gehouden, wachtend op de dood die de volgende dag zou komen.

En dan is er de Killing Tree waarop baby’s werden doodgeslagen. Hoe kun je zoiets doen, is wat ik me ter plekke vol woede afvraag. Zoiets is nauwelijks te bevatten.

Net zoals de groep Chinezen die luid praatte en soms zelfs lachend langskwam overigens. Ik heb ze dan ook gevraagd om stil te zijn, dit is wel het minste dat je hier kunt doen toch? Het staat niet voor niets overal aangegeven.

Gelukkig is er even daarvoor een waterplas om alles te laten bezinken. En da’s nodig ook, gezien al het onmenselijke wat je over je heen krijgt. Het enige wat me ietwat wist op te vrolijken, was deze hagedis:

Wanneer je om je heen kijkt, zie je een boel van deze bordjes:

Ook zijn er overblijfselen te zien van de opgravingen uit het verleden. Van botten tot aan kleding. Confronterend.

Ik vervolgde de wandeling naar de toren waarover ik in het begin al schreef. Daarin liggen meer dan 5.000 schedels die men gevonden heeft. Schedels van mensen die allen een ronduit akelig einde van hun leven hebben beleefd.

Ook is te lezen op welke manier ieder individu is vermoord en de wijze waarop je dit herkent. Zo werden sommigen met een bamboestok doodgeslagen, herkenbaar aan een schedelbreuk.

Tenslotte nam ik een kijkje in het kleinschalige museum waar onder andere een film te zien is en ervaringsverhalen te lezen zijn.

Intens geraakt verliet ik het terrein, waar zich de meest gruwelijke dingen hebben voorgedaan die je je maar kunt voorstellen. Je kunt de inktzwarte energie hier in iedere vezel van je lichaam voelen.

Poeh hey, ik vond het wel genoeg geweest voor vandaag.

Alleen was er nog een ‘bezienswaardigheid’ waar ik eigenlijk niet omheen kon: de S21-gevangenis. De plek waar gevangenen werden gemarteld voordat ze werden overgebracht naar de Killing Fields. Zodoende maakte ik op de terugweg naar Phnom Penh nog een stop bij deze lugubere bestemming.

De martelingen in de S21-gevangenis (Tuol Sleng)

Nou. Daar was ik dan, bij de voormalige S21-gevangenis. Vandaag de dag bekend als het ‘Tuol Sleng (S21) Genocide Museum’. Van de ene hel naar de andere.

Aangezien ik niet veel tijd meer had -er stond diezelfde middag namelijk een busreis naar Kampot op de planning- besloot ik om geen audiotour te doen en op eigen tempo de gevangenis door te slenteren. Bovendien merkte ik dat m’n hoofd al behoorlijk vol zat, na de eerdere emotioneel beladen ervaringen van die dag.

De plattegrond vertelt dat het complex opgedeeld is in vier secties: A, B, C en D.

Gebouw A bestaat uit grote ruimtes. Cellen waarin mensen op een hoop werden gepropt. De veel kleinere cellen vind je in het C-gedeelte. In gebouw B hangen talloze foto’s van gevangenen en in D onder meer de gebruikte martelinstrumenten.

Wat mij bij is gebleven zijn kettingen aan de ijzeren bedden, tralies en prikkeldraad.

Maar evengoed een bizarre landkaart bestaande uit doodshoofden.

Of wat te denken van het bord met tien onmenselijke en dwangmatige regels. Twee voorbeelden: “Wanneer je geslagen wordt of elektrische schokken krijgt, mag je niet huilen” en “Beantwoord mijn vragen direct zonder na te denken.” Het geeft wel aan dat de gevangen als dieren werden behandeld. Of eigenlijk nog veel slechter.

Een ander opmerkelijk iets zijn de plaatjes met daarop afgebeeld welke praktijken er in de gevangenis werden uitgevoerd. Een afbeelding die me bijstaat, is die van iemand die met z’n voeten aan een touw hangt en verdronken wordt. Verder een illustratie waarop de handen van een man zijn vastgeketend en tegelijkertijd twee martelaars bij hem de nagels van z’n vingers trekken.

Serieus, is dit echt gebeurd?

Verder vond ik het opmerkelijk om te lezen dat het Pol Pot is gelukt om Zweden -en in het bijzonder Gunnar Bergström- er in 1978 van te overtuigen dat de Khmer Rouge iets positiefs was. Wat Bergström te zien kreeg was “Een eerlijkere samenleving waarin de armere mensen niet meer achtergesteld zouden worden.” Later ontdekte hij hij een volstrekt andere weergave van de werkelijkheid voorgeschoteld te hebben gekregen.

Buiten, in de ‘binnenplaats’, staat een soort rek waar gevangenen werden gemarteld. Met hun handen achter hun nek vastgebonden, hees de martelaar de gevangene naar boven en vervolgens weer naar beneden. Net zo lang tot degene bewusteloos werd. Om hem of haar weer bij bewustzijn te brengen, dompelde men het hoofd onder in het meest smerige water. Dit martelproces herhaalde zich vervolgens.

Tot slot worden er trieste verhalen van overlevenden op posters gepresenteerd. Ung Sum is daar een van. Ze werkte van zonsopkomst tot en met de zonsondergang en werd daarbij uitgehongerd. Zelfs nadat ze beviel van een zoon kreeg ze amper te eten. Haar twee oudere broers en man werden vermoord, net zoals haar vader en twee jongere broers. En zo zijn er nog tig voorbeelden te lezen.

Ontzettend sneu allemaal. De tranen stonden in mijn ogen.

In 1979, bij de bevrijding van Phnom Penh door Vietnam, werden slechts zeven levende mensen in de gevangenis aangetroffen. Naderhand werd de S21 Prison omgedoopt tot het Tuol Sleng (S21) Genocide Museum. Opmerkelijk: voor het een gevangenis werd, diende ze als middelbare school. Daarvan is ieder spoor verdwenen.

Pff… Wat een heftige dag

Mijn bezoeken aan de Killing Fields en de S21-gevangenis zijn zonder twijfel de meest ingrijpende van deze reis geweest. Jaren geleden was ik al eens in Cambodja, alleen toen heb ik beide plekken niet bezocht. Destijds sloeg ik Phnom Penh over.

Wel had ik tijdens die reis de boeken First They Killed my Father en Lucky Child gelezen. Twee boeken geschreven door Loung Ung, een vrouw die op haar tiende wist te ontsnappen uit de Killing Fields en haar indrukwekkende levensverhaal opschreef – tot in het diepste detail. Absolute aanraders.

Wat ik eigenlijk wil zeggen, is dat deze dag je pas echt doet voelen hoe het er ten tijde van de Khmer Rouge in Cambodja aan toeging. Lezen is een, maar iets daadwerkelijk zien zorgt voor een daadwerkelijk besef van de werkelijkheid. Een werkelijkheid die helaas bij het land hoort, en een die de aandacht verdient.

Het heeft me eens te meer doen beseffen in wat voor goede omstandigheden ikzelf leef en heb geleefd. Ik kan alleen maar respect hebben hoe de locals in Cambodja hun leven weer hebben opgepakt, en veelal met een glimlach op hun gezicht te zien zijn. Wie weet hoeveel dierbaren zo iemand is verloren. Of wat degene zelf heeft moeten ondergaan.

En het ongelofelijke van alles? Hoewel de duistere praktijken van de Khmer Rouge middeleeuws klinken, zijn ze vrij recent gebeurd. Namelijk -zoals ik in het begin zei- in de periode 1975-1979.

Zijn er tours vanuit Phnom Penh naar de Killing Fields en de S21-gevangenis?

Je kunt beide sites gemakkelijk op eigen houtje bezoeken en eventueel ter plekke een (audio)gids nemen. Bij de Killing Fields is een audiotour inbegrepen, bij de S21-gevangenis betaal je daar 5 USD extra voor.

Een andere optie is om op voorhand een tour te boeken, je wordt in Phnom Penh opgepikt en gaat samen met een groep plus gids naar allebei de plekken. Ik raad je aan om dit te regelen via Get Your Guide, hieronder vind je de zes populairste excursies die zij aanbieden:

Wat kosten de Killing Fields en de S21-gevangenis?

De entree voor de Killing Fields is 6 USD inclusief audiotour. Voorheen kon je voor 3 USD zonder audiotour naar binnen, intussen is dat niet meer zo. Ergens wel een goede beslissing vind ik, want de audiotour voegt veel waarde toe.

Voor Tuol Sleng betaal je 5 USD. Doe je een audiotour, dan komt er nog eens 5 USD bij. Handig en het geeft meer diepgang, al staat alles zeer goed en duidelijk beschreven.

Oh trouwens: de audiotours zijn telkens in het Nederlands beschikbaar.

Wanneer zijn de Killing Fields en de S21-gevangenis geopend?

De Killing Fields -Choeung Ek- zijn geopend tussen 07.30 uur en 17.30 uur.

En de S21-gevangenis -het Tuol Sleng (S21) Genocide Museum- is geopend tussen 08.00 uur en 17.00 uur.

Ik raad je aan om ’s ochtends vroeg naar de Killing Fields te gaan om de extreme hitte voor te zijn. Je hebt daar amper schaduw namelijk. Bij de S21-gevangenis is het koeler, waardoor het er in de middag beter uit te houden is.

Hoeveel tijd heb je nodig voor de Killing Fields en de S21-gevangenis?

Om een goed beeld te krijgen van wat er gebeurd is, adviseer ik je om 1,5 tot 2 uur uit te trekken voor de Killing Fields en voor de S21-gevangenis in elk geval 2 uur.

Is er een dresscode voor de Killing Fields en de S21-gevangenis?

Enkel voor de Killing Fields is een dresscode: schouders en knieën bedekken. Al wordt daar niet streng op nagezien. Toch is het, uit respect, goed wanneer je hier rekening mee houdt.

De Killing Fields en de S21-gevangenis in één dag of niet?

Moet je beide plekken nou in één enkele dag bezoeken of kun je het beter over twee dagen uitsmeren?

Het is de typische vraag die nogal wat mensen zichzelf stellen.

Zelf heb ik het, zoals je hierboven hebt kunnen lezen, in een dag gedaan. Ongeveer 1,5 uur in de Killing Fields een dik uur in de S21-gevangenis.

Ik vond ze vrij goed te combineren, en zou zelf een dag droevenis verkiezen boven twee emotioneel beladen dagen. Daarom zie je denk ik ook dat de meeste tours ze allebei opnemen in het dagprogramma. Wel zou ik na de Killing Fields even een pauze inlassen, zodat je jezelf weer enigszins kunt opladen.

Ik was serieus aangeslagen, het is niet iets wat je onberoerd zal laten. Zeker indien je aan de gevoelige kant bent.

Tip: bereid je voor

Lees je van te voren een beetje in over de Khmer Rouge, zodat je niet volkomen onwetend bent. Zo geef je je bezoek meer betekenis.

Denk aan de bovengenoemde boeken First They Killed My Father en Lucky Child van Loung Ung. The Lost Executioner geschreven door Nic Dunlop is een andere aanrader. Of neem simpelweg een kijkje op Wikipedia.

Op Netflix staat tevens de film The Killing Fields waarin de ervaringen van journalist Sydney Schanberg worden gedeeld. Daarnaast is het boek First They Killed My Father van Loung Ung in 2017 verfilmd.

Bekijk eveneens de informatieve video bij de Killing Fields.

Waar in Phnom Penh raad ik je aan te overnachten?

Phnom Penh vond ik een onwijze k*tstad, sorry dat ik het op die manier zeg. Hier vertel ik je waarom trouwens.

Maar je zult er hoe dan ook een paar nachtjes zijn tijdens je avonturen in Cambodja, en al helemaal wanneer je de Killing Fields en de S21-gevangenis op je lijstje hebt gezet.

En daarom heb ik de leukere slaapplekken van de hoofdstad voor je geselecteerd, je hoeft dus niet meer eigenhandig uit te vogelen waar je precies moet zijn. En belangrijker: je komt zo niet op de helse plek terecht waar ik belandde.

Het bekendste hostel van Phnom Penh is het Mad Monkey Hostel. Het stikt er van de backpackers en er worden dagelijks activiteiten en feestjes georganiseerd. Ze bieden tevens tours naar de Killing Fields en de S21-gevangenis. Twee andere prima keuzes zijn Sacred Lotus en The Big Easy Phnom Penh. Het veelal geroemde Envoy Hostel is helaas op de fles gegaan.

Een cool guesthouse waar je gemakkelijk andere backpackers ontmoet is Stay Sweet.

Zit je liever in een hotel? Kijk dan bij het La Chronique Hotel, Aquarius Hotel and Urban Resort, Penh House Hotel of het Duong Chan Hotel. Zij hebben allen uitstekende beoordelingen.

Pure luxe (vijf sterren) vind je bij Palace Gate Hotel & Resort By EHM, Raffles Hotel Le Royal en Sofitel Phnom Penh Phokeethra.

Hoe kom je bij de Killing Fields en de S21-gevangenis?

de S21-gevangenis -het Tuol Sleng (S21) Genocide Museum- ligt in Phnom Penh en is afhankelijk van waar je precies verblijft te voet of met een kort tuk-tuk-ritje te bereiken.

Bezoek je echter allebei de sites (wat ik je aanraad), dan kun je -zoals ik al aangaf- beter eerst naar de Killing Fields gaan.

De Killing Fields -Choeung Ek- liggen op zo’n 15 kilometer buiten het centrum.

Om daar te komen kun je bus 11b pakken, deze rit duurt een half uurtje en kost je slechts 1.500 KHR, zo’n 0,40 USD. Of neem een tuk-tuk, die kost je 15 USD tot 20 USD voor de dag, exclusief entrees (duh 🙂 ). Een andere optie die je hebt is om de app Grab te gebruiken en zo een auto- of motorbike-taxi te scoren. Je ziet online wat je betaalt en bent minder kwijt dan voor een tuk-tuk of reguliere taxi, al wachten ze niet op je en zal je bij vertrek een nieuwe moeten boeken. Vergelijkbaar is de PassApp. Over een normale (niet-online) taxi gesproken: die bedraagt 25 USD, inclusief wachten en je daarna afzetten bij de S21-gevangenis.

Uiteraard kan je ook zelf gaan. Ik heb een mountainbike gehuurd (reken op 12 USD per dag) en ben erheen gefietst. Een scooter huren kan uiteraard ook, je betaalt daarvoor rond de 5 USD per dag.

Indien je een tour boekt (zie boven), dan word je opgehaald.

Hulp nodig bij de planning van je reis Cambodja?

Ben je op zoek naar een leuke route voor je trip door Cambodja?

In Backpackgids Azië heb ik een aantal vette reizen voor je uitgestippeld. Daarnaast deel ik mijn beste Cambodja-tips met je en bespreek ik de nodige hidden gems.

Meer lezen over Cambodja?

Behalve de Killing Fields en de S21-gevangenis is er natuurlijk nog ontzettend veel meer te zien en doen in Cambodja.

Al mijn avonturen, tips en bezienswaardigheden vind je op de speciale Cambodja-pagina.

Je leest daar bijvoorbeeld over de teloorgang van Sihanoukville, het sfeerrijke Kampot, de magie van Angkor Wat en hoe ik met Koh Rong Samloem mijn gedroomde paradijs vond. Maar ook over de nogal bizarre praktijken in Phnom Penh. En wat te denken van de driedaagse jungletocht in Ban Lung, waarbij ik onder meer griezels van vogelspinnen tegenkwam?