Naast de voor Yogyakarta iconische Borobudur, is het tempelcomplex van Prambanan een bijzondere bezienswaardigheid om te bezoeken als je in deze studentenstad bent. En dan vooral tijdens de zonsondergang, wanneer de lucht rood of paars begint te kleuren en de heiligdommen veranderen in silhouetten.
En ja, de Borobudur mag dan misschien de meeste aandacht krijgen, maar wil dit zeggen dat Prambanan minder boeiend is dan haar boeddhistische grotere broer? Nou nee, zeker niet als je het mij vraagt. We hebben het hier trouwens niet zomaar over een plek, want Prambanan is het grootste hindoe-tempelcomplex van Indonesië en een van de grotere in Zuidoost-Azië. Daarnaast is het gebied in 1991 door UNESCO benoemd tot werelderfgoed.
Op het terrein barst het van de tempeltjes, in de brochure die ik in m’n handen geduwd kreeg stond het bizarre aantal van 244 vermeld. Die blijken overigens lang niet allemaal intact gebleven, het gros ervan ligt namelijk in puin. De drie bekendste tempels zijn gewijd aan de hindoegoden Shiva, Vishnu en Brama, waarvan de Shiva-tempel met 47 meter de langste toren heeft. Sommige van de gebouwen hebben iets sprookjesachtigs en geven je het gevoel in een andere wereld te lopen.
Bereid je voor op enthousiaste locals die maar al te graag met je op de foto willen. Het overkwam mij in elk geval aan de lopende band. Alsof ik de bezienswaardigheid was waar de mensen voor kwamen haha.
Wat is er nou precies te zien en te beleven bij Prambanan? Wat maakt deze plek zo speciaal? En net zo goed belangrijk: vallen er misschien ook dingen tegen?
Om dit te onderzoeken, ben ik zelf naar de tempels van Prambanan afgereisd. Samen met een local die ik in m’n hostel in Yogyakara leerde kennen. Van haar hoorde ik bovendien voor het eerst over Karimunjawa, het paradijsje dat ik later zou bezoeken.
We huurden een scooter, en zijn er in ongeveer 50 minuten naartoe gereden vanuit het drukke centrum van Yogyakarta. En in dit artikel ga ik je vertellen hoe we het er hebben gehad.
Verder beschrijf ik voor je hoe je er komt, welke opties je hebt qua tours, wat de entree kost en heb ik tips voor accommodaties die in de buurt liggen. Maar om te beginnen ook een klein beetje geschiedenis over Prambanan, zonder dat het saai wordt 😉 .
Prambanan: een klein beetje geschiedenis
Prambanan werd in de 9e eeuw gebouwd door Javaanse hindoes en was met meer dan 500 heiligdommen een van ’s werelds grootste hindoeïstische tempelcomplexen. Dit alles gebeurde in opdracht van Rakai Pikatan, de leider van het destijds heersende en boeddhistisch-hindoeïstische Mataram-Koninkrijk.
Vrij rap na de voltooiing van de bouw begon het complex door de val van datzelfde Mataram-koninkrijk en politieke instabiliteit te verpauperen, en zorgde aardbevingen en vulkaanuitbarstingen ervoor dat het helemaal verviel en ten slotte door wildgroei werd overgenomen.
Pas in 1811 herontdekte de Britse ontdekkingsreiziger Colin Mackenzie het inmiddels totaal door jungle overwoekerde complex. Later, in de 20e eeuw, begonnen Nederlanders met restaureren van de beschadigde tempels. En tot de dag van vandaag is men daar nog altijd mee bezig. En dat is nodig ook, want in 2006 richtte een aardbeving er wederom een enorme ravage aan.
De laatste jaren is Prambanan, onderdeel van het Prambanan Archaeological Park, samen met de Borobudur dé must-see van Yogyakarta geworden. Bezoekers van over de hele wereld komen erop af. En als je de groep puntige en door de tijd verkleurde torens met al hun details in de lucht ziet oprijzen, dan zal je zelf waarschijnlijk ook wel eventjes verbaasd zijn.
De tempels van Prambanan: mijn ervaringen
Welke tempels vind je op het complex? Zijn er verder nog bijzondere dingen die je moet weten? En hoe heb ik het ervaren? Je leest het allemaal hieronder.
Enorme drukte
Eenmaal binnen, het is 13.30 uur, lopen we richting de meest bekende tempel van het complex: de Prambanan. Dit is echter geen eenvoudige opgave, want ik word zeker 10 keer aangesproken om met mensen op de foto te gaan. Alle gezichten zijn op me gericht. Geloof me, daar is geen woord van gelogen.
Ach, ergens ook wel weer leuk.
Maar op een gegeven moment wil je verder. Gelukkig kunnen we uiteindelijk doorlopen 🙂 .
Weet dat het overdag erg druk kan worden op het terrein. Niet zozeer met toeristen, maar met name locals. Dat is althans wat ik gezien heb. Echter, aan het eind van de middag is het compleet tegenovergesteld: de rust regeert dan waardoor er ineens een hele speciale, bijna sprookjesachtige, sfeer hangt.
De tempels
We komen aan bij de hoofdtempel –candi Prambanan– die uit zestien verschillende bouwwerken bestaat. De drie voornaamste heten candi Brahma, candi Siwa en candi Wisna. Candi Siwa, oftewel de Shiva Temple, is met 47 meter de meest hoge tempel van het gezelschap. Alle zestien tezamen vormen ze het grootste Hindoe-tempelcomplex van Indonesië.
Maar goed, omdat ik hier geen al te technisch verhaal wil houden, stop ik nu met de beschrijving. Immers, dit soort informatie is al op genoeg websites te lezen en ik wil graag mijn ervaringen met je delen.
Dus even terug naar waar we waren. Ik en Tika komen aan bij de tempels.
De Hindoeïstische bouwwerken zien er in mijn ogen prachtig uit. Zonde is dat sommige details deels zijn afgebroken en dat zich rond de tempels vele ruïnes bevinden, als gevolg van de aardbeving die in 2006 heeft plaatsgevonden:
Maar de donkere torens met de hoge trappen en de vele reliëfs zorgen zeker voor een magisch effect, zeker als je er van een afstandje naar kijkt:
Wanneer ik zulke dingen zie, denk ik altijd meteen hoe knap het is dat men dit zo lang geleden -in de 9e eeuw- heeft kunnen maken.
Als ik dichterbij kom, vallen de vele mooie details me meteen op:
In een van de kamertjes van candi Siwa, ook wel de Shiva-tempel genoemd, is een beeld van Ganesha te vinden. Dit is het bekende olifantenhoofd dat symbool staat voor het Hindoeïsme:
In een ander donker kamertje lopen we Roro Jonggrang tegen het lijf. De voorgenoemde is een prinses waarover een bijzonder verhaal rondgaat.
Tika vertelt me dat er eens een vorst genaamd Bandung Bondowoso was. Hij wilde trouwen met Roro Jonggrang, alleen wees zij hem af. Enkel wanneer de man in één nacht 1.000 tempels kon bouwen, zou ze het doen.
Je raadt het al: Bandung Bondowoso ging ervoor. Samen met verschillende geesten begon hij aan wat een onmogelijke opgave leek. Als hij de opdracht lijkt te voltooien, gooit de prinses roet in het eten. Door haar dienstvrouwen de taak te geven om op hun rijstblokken te slaan en een groot vuur te maken, werd het begin van de ochtend geïnsinueerd. Zodoende had Bandung Bondowoso niet voldaan aan de opdracht.
Nadat de vorst hoorde van deze gemene list, besloot hij om met een vloek de prinses voorgoed in een beeld te veranderen:
Het Prambanan-tempelcomplex staat trouwens bekend als een plek waar je een schitterende zonsondergang kunt bijwonen. Helaas is ons dat vandaag niet gegeven, gezien de dikke wolken die in de lucht hangen.
Wel is het zo rond 17.30 uur heerlijk rustig en maak ik van de gelegenheid gebruik om nog enkele mooie plaatjes te maken:
Jammergenoeg worden de tempels niet verlicht, zoals in de brochure en op vele Google-plaatjes te zien is. Dit had het toch allemaal nog wat specialer gemaakt.
Nog meer tempels
Behalve candi Prambanan zijn er nog een aantal andere tempels op het terrein te vinden. We besluiten om er een kijkje te nemen.
De eerste tempel waar we langskomen, is candi Lumbung. Wat mij betreft geen bijzonder geheel, in ieder geval beduidend minder dan candi Prambanan:
Leuk om even gezien te hebben, maar meer ook niet. De trieste hoopjes stenen aan de buitenkant doen het zelfs een beetje op een soort begraafplaats lijken:
Daarna komen we bij candi Bubrah. Dat is althans wat de plattegrond ons zegt. Aangekomen blijkt dat de hele tempel letterlijk in de steigers staat, waardoor we niets meer te zien krijgen dan een houten bouwwerk. Inmiddels, als we alweer in 2023 zitten, is de renovatie van deze tempel helemaal af, en ziet het er zo uit:
Tot slot candi Sewu, een complex dat volgens ons boekje uit liefst 249 verschillende gebouwen bestaat. Als we aankomen, zien we dat ze helaas gesloten is. Van alle gebouwen is trouwens weinig over, het merendeel wat ik zie zijn hoopjes stenen, oftewel ingestorte tempeltjes:
Een recentere foto van de Sewu Temple is deze:
Is Prambanan de moeite waard?
Als ik je een advies mag geven: bezoek Prambanan rond 15.30 uur. Dan begint het rustiger te worden en kan je in stilte van de mooie details en uitzichten genieten. Daarna kun je, met wat geluk, getuige zijn van het ondergaan van de zon.
Een alternatief is om wat eerder te gaan en eerst de rustigere tempels te bezoeken. In ons geval heeft dat echter weinig zin gehad, aangezien er slecht 1 toegankelijk was, namelijk candi Lumbung.
Mijn oordeel?
Gezien de, voor lokale begrippen, hoge entreeprijs kan ik een vergelijking maken met bijvoorbeeld Angkor Wat (Cambodja). Daar betaalde ik een paar jaar geleden 20 dollar voor een dag. Wat mij betreft is dat een ‘must-see‘ die me meer het ‘wow-gevoel’ heeft gegeven. Simpelweg omdat er overall veel meer te zien is.
Prambanan voor mij in ieder geval geen plek waar ik van ‘s-ochtends vroeg tot sluitingstijd rond hoef te struinen, zoals bij het eerder genoemde Angkor Wat wel het geval is. Als alle tempels toegankelijk zijn, is dit misschien anders.
Verder vond ik het jammer dat de zonsondergang bij ons niet zichtbaar was, toch een van de dingen waarom je dit complex komt bezoeken.
Bovendien moet ik zeggen dat alleen candi Prambanan me echt heeft kunnen overtuigen. Behalve de imponerende hoofdtempels met de speciale verhalen en ornamenten, vond ik de Lumbung-tempel wat tegenvallen.
Tot slot was het teleurstellend dat twee van de drie overige bouwwerken gesloten waren. Maar goed, waar een aardbeving is geweest, moet worden gerepareerd hè 🙂 .
Had ik het willen missen?
Nee, dat zeker niet. De belangrijkste tempel waarvoor ik ben gekomen, heeft indruk op me gemaakt.
Wat zijn de entreekosten voor Prambanan?
Toen ik en Tika -het meisje waarmee ik ben- aankwamen bleek dat er twee loketten waren: eentje voor Indo’s en eentje voor buitenlanders. Zij betaalde 30.000 IDR en ik 234.000 IDR.
Bijna acht(!) keer zoveel dus. WTF?
Nogal een verschil vind ik.
Aan de andere kant hebben wij buitenlanders een veel beter inkomen en wordt er nou eenmaal geld aan toeristen verdiend. Dus in die zin is het ook weer niet zo vreemd. Daarnaast is het onderhouden van een complex als dit geen kattenpis en zullen de renovatiewerkzaamheden verre van goedkoop zijn. Ik hoop dan maar dat ze de inkomsten ervan nuttig besteden 🙂 .
Overigens haalde ik de truc uit door mijn OV-jaarkaart als studentenpas te gebruiken. Je krijgt dan namelijk 50% korting op het totaalbedrag. Helaas merkte de medewerker al vrij snel dat het geen universiteitskaart was.
De prijzen blijven ieder jaar stijgen, want anno 2023 betaal je als buitenlander 362.500 IDR om op het complex te mogen. Heb je kinderen tot 10 jaar mee? Die betalen 217.500 IDR. Eventueel kan je het ticket ook alvast online kopen.
Oh ja, je krijgt er wel een flesje water bij 😉 .
Wat kost een combinatie-ticket voor Prambanan en Borobudur?
Kies je voor een combinatie-ticket dat je toegang geeft tot zowel Prambanan als Borobudur? Dan betaal je 662.500 IDR en bespaar je best wat centjes, omdat een los ticket voor de Borobudur liefst 500.000 IDR kost.
Het ticket is voor 2 dagen geldig.
Wat zijn de openingstijden van Prambanan?
Prambanan is iedere dag tussen 06.00 uur en 18.00 uur geopend.
Na 17.00 uur kom je er niet meer in, houd dat dus rekening mee, als je de zonsondergang wilt bewonderen. Die begint zo rond 17.20 uur.
Wat trek je aan?
Prambanan is een religieuze site dus zorg ervoor dat je passend gekleed bent. Oftewel: bedek je schouders en knieën. Bij de ingang kan je eventueel een sarong huren.
Slippers zijn toegestaan, al kun je beter schoenen aandoen omdat je toch best wat aan het lopen bent en ook de tempels betreedt.
Heb je een gids nodig?
Zelf ben ik met een local op pad gegaan die me van alles en nog wat wist te vertellen over Prambanan. Ik vond die verhalen boeiend en waardevol om te horen. Anders blijven het toch maar gewoon mooie gebouwen en hoopjes steen die je voor je ziet hè?
Bij de ingang van het tempelcomplex heb je de optie om een gids in te huren voor 100.000 IDR per uur. Of je boekt een tour, waarover ik je verderop meer vertel.
Wil je toch zelfstandig de boel verkennen? Lees je dan van tevoren goed in, zodat je enige achtergrondinformatie hebt en je bezoek meer diepgang krijgt.
Hoe verplaats je je op het complex?
Het tempelcomplex van Prambanan is vrij complex en je kunt alles daarom makkelijk te voet doen. Er worden overigens ook fietsen verhuurd voor het lage bedrag van 10.000 IDR.
Om de zonsondergang te bekijken is trouwens ook candi Plaosan een goede spot. Deze tempel ligt op 2,5e kilometer van Prambanan. Boek een motorbike-taxi met de apps Grab of Gojek, of wandel er zelf heen. Let op dat je daar wel 50.000 IDR entree dient te betalen.
Bekijk een Ramayana Ballet-voorstelling
Pal naast de tempel is een theater waar op dinsdag, donderdag en zaterdag in de avonden de traditionele Ramayana-balletvoorstelling wordt gegeven. Men speelt een verhaal dat te zien is op de muren van de Shiva-tempel.
Kortweg gaat het over het liefdesverhaal van Ramayana, met Rama en zijn vrouw Sita in de schijnwerpers. De beeldschone Sita wordt op een zeker moment door de demonenkoning Ravana in de val gelokt en ontvoerd. Gelukkig weet het dappere apenleger haar later te bevrijden.
Het is absoluut tof om hierbij te zijn en je culturele dag in stijl af te sluiten. Wel moet je er wederom voor betalen en de entree is met prijzen vanaf 150.000 IDR niet bepaald mals.
De voorstelling start om 19.30 uur en duurt 2 uur.
Zijn er tours voor Prambanan?
In plaats van zelf te de hindoetempels te bezoeken kun je tevens kiezen voor een tour. Je wordt hierbij opgehaald en vergezeld door een gids die je de indrukwekkende verhalen die achter het complex schuilgaan vertelt. Als je alleen bent is dit bovendien een leuke manier om met andere backpackers in contact te komen.
Je hebt een heleboel tours om uit te kiezen, maar deze is een van de betere. Daarnaast zijn er excursies waarbij je de zonsopkomst van de Borobudur combineert met de zonsondergang op het complex van Prambanan, de Ramayana-voorstelling én onderweg ook nog een stop maakt bij de Merapi-vulkaan. Zo zie je in één dag enorm veel en het is iets waar een hoop backpackers voor kiezen. Check daarvoor bijvoorbeeld deze tour.
Heb je echter de tijd, dan zou ik niet haasten en beide tempels op een andere dag bekijken. Ze liggen namelijk nog een behoorlijk eind van elkaar af, zo’n 53 kilometer en 1,5 uur rijden. Verder is alles in een enkele dag proppen nogal veel als je het mij vraagt. Ik bedoel, het is zonde wanneer je aankomt bij Prambanan en eigenlijk al tempelmoe bent toch? Al heb ik ook mensen gesproken die het prima te doen vonden.
Op Get Your Guide worden nog veel meer uitstapjes naar Prambanan aangeboden, je kunt ze hier bekijken.
Waar rond Prambanan raad ik je aan om te overnachten?
Prambanan ligt zoals ik al zei vlakbij Yogyakarta en ik raad je aan om je accommodatie in deze gezellige studentenstad te boeken. Overigens is het er wel zeer hectisch qua verkeer, al zal je dat weinig verbazen als je al een tijdje in Indonesië rondloopt. Indonesische steden en verkeer? Het is nou eenmaal een ronduit belabberde combinatie.
Anyways, welke plekken zijn leuk om te slapen in Yogyakarta? Hieronder heb ik een aantal tips voor je op een rijtje gezet.
Qua hostels zijn The Patio Yogya, het Wonderloft Hostel Jogja, The Cubic en Snooze stuk voor stuk toppertjes en fijne plekjes als je alleen reist.
Ben je op zoek naar een homestay met chille privékamers? Kijk dan bij Bring in House Yogyakarta of de Palem Kipas Homestay.
Verder heb je zat comfortabele en tevens betaalbare hotels om te verblijven. Twee tips die ik voor je heb zijn Raintree Boutique Villa & Gallery en het Prime Plaza Hotel Jogjakarta.
Indien je iets luxers zoekt, dan heb je met het Royal Ambarrukmo Yogyakarta en het Yogyakarta Marriott Hotel twee goede opties.
Wat is de beste reistijd voor Prambanan?
Ik heb goed nieuws voor je: je kunt Prambanan het hele jaar door bezoeken. Wel loopt het regenseizoen officieel van november tot en met mei, terwijl het droge seizoen van april tot en met oktober valt.
Maar vergis je niet, het weer op Java en in Jogja is vrij onvoorspelbaar, zo kwam het bij mij tijdens de ‘droge’ maanden dagenlang achtereen met bakken uit de lucht.
Hoe kom je vanuit het centrum van Yogyakarta bij Prambanan?
De makkelijkste manier vanuit Yogyakarta naar Prambanan te komen is met een Grab of Gojek. Download een van deze apps en boek een motorbike- of auto-taxi die je er voor een schijntje heen brengt.
Vanaf de bekendste straat in Jogja, Jalan Malioboro, is het zo’n 17,5e kilometer naar het tempelcomplex en de rit zal om en nabij de 40 minuten duren.
Een andere optie is de lokale bus. Dit is met 3.500 IDR spotgoedkoop en je kunt opstappen op diezelfde Jalan Malioboro. Je moet bus Trans Jogja 1A hebben en de reistijd bedraagt ongeveer 1 uur.
Uiteraard kun je tevens zelf op de scooter stappen, maar waarom zou je? In het chaotische verkeer (echt!) van Yogyakarta is het denk ik raadzamer om je te laten rijden door iemand met ervaring. Stel dat er iets gebeurt, dan zit je mooi met de gebakken peren. Serieus, als je Bali al qua verkeershectiek heftig vindt, dan weet je hier helemaal niet wat je meemaakt.
