Ik ben aan het hiken in de bergen bij de Todra-kloof. Het landschap om me heen is kaal en gortdroog, met ruige kalksteenpieken die erboven uitsteken.
Pas na een tijdje besef ik me dat ik het pad ben kwijtgeraakt, voor zover je van een pad kon spreken dan. De kaart van Maps.me beweert dat de stippellijn van de route ergens hier boven zou moeten lopen, daarom besluit ik zowat verticaal omhoog te klimmen, via grote rotsblokken waar ik me aan vastgrijp. Er is geen mens te bekennen, en als ik naar rechts kijk maakt het uitzicht op de canyon me stil.
Zodra ik bij de stippellijn van de kaart ben aangekomen, ontbreekt ook maar het kleinste beetje van wat op een pad zou moeten lijken. Net wanneer het gevoel van radeloosheid opkomt, valt mijn oog op een hoopje stenen verderop. Ik vermoed door hikers gebouwd om de route aan te geven. Dan zit ik dus toch goed, zeg ik opgelucht tegen mezelf.
De route voert me verder omhoog, naar het topje van de grillige berg, het moet om ongeveer 2.000 meter boven zeespiegel gaan. Hoor ik nou gemekker van geitjes? Met de zon in mijn rug kijk ik vanaf de helling het dal in, en voor ik het weet lopen er inderdaad een stel zwarte geiten in koor flink te blèren en onnozel om zich heen te staren.
Snel krijg ik een glimlach op m’n gezicht, geweldig dit!
Helemaal links zie ik hollen in een rots, een stenen omheining voor de geitjes en een overkapping gemaakt van houten balken en vodden.
Daar aangekomen, nodigt een oud Berbervrouwtje me in gebarentaal uit om muntthee met haar te drinken in haar zelfgebouwde hut. Ze is gestoken in een blauw gewaad en draagt een donkergroene hijab. Omdat ze al haar tanden kwijt is, is haar gezicht een beetje ingevallen.
Terwijl ze in het rotshol een koperen ketel op groot, knisperend vuur zet om de thee te maken en haar gelaat ongewild iets strengs uitstraalt, vraag ik me af: zou ze hier leven, totaal geïsoleerd en hoog in het gebergte, waar de kou genadeloos is?
300 meter hoog zijn ze, de roestkleurige wanden van de imposante Todra-kloof, daar aan de oostelijke kant van het Atlasgebergte in Zuid-Marokko. Deze ongelofelijke rotsformatie en de omringende bergen doen menig bezoeker de wenkbrauwen fronsen, zoiets kom je namelijk niet iedere dag tegen.
Todra nodig je uit voor een stevige hike door de ruige natuur of een bizarre klim tegen de torenhoge oprijzende rotsmuren. Of je houdt het gewoon lekker bij een wandelingetje door de kloof, je zult dan al genoeg versteld staan van hoe mooi het er is.
De Todra-kloof (in het Engels: Todra Gorge en soms ook ‘Todghakloof’ genoemd) is wat mij betreft een plek die je niet wilt missen tijdens je reis door Marokko. In dit artikel laat ik je zien waarom, vertel ik je wat er te doen is en deel ik mijn ervaringen met je. Verder zal ik je tips en alle praktische info geven die je nodig hebt voor je bezoek.
Over de Todra-kloof
Op minder dan 15 kilometer van de stad Tinghir ligt de Todra-kloof, in de regio Drâa-Tafilalet in het zuiden van Marokko. Diep in het Atlasgebergte heeft de Todra-rivier een kloof uitgesleten van zo’n 15 kilometer lang en 20 meter breed. Het toeristische deel van de kloof is overigens slechts een meter of zeshonderd lang.
Zodra je de duizelingwekkend hoge kalkstenen rotswanden van 300 meter vanaf de weg ziet oprijzen, realiseer je je plots weer hoe nietig wij als mensen eigenlijk zijn. En hoe machtig en rauw de natuur is. De kleurtinten gaan van roestbruin tot grijs, al is roestbruin absoluut de kleur die domineert. Het is net of je ergens in Jordanië staat.
Rond de kloof ligt het gelijknamige Berberdorpje Todra Gorge -kort gezegd Todra- en je kunt er aan prachtige wandelingen door de Hoge Atlas starten. Klimmen is een ander iets wat mensen hier naartoe weet te trekken, hoogtevrees moet je daar bepaald niet voor hebben.
De Todra-kloof is een niet te missen bestemming als je van natuur en rust houdt. Al is het op de ‘hoofdweg’ alsnog opvallend toeristisch, door de talrijke bussen die op- en afrijden plus de verkopers die hun producten maar al te graag aan je slijten. Trek je de bergen in, dan ben je echter al gauw volkomen in je eentje.
Wat is er te doen in de Todra-kloof?
Gek veel is er niet te doen in de Todra-kloof, al zullen de paar activiteiten die er zijn wel enorme indruk op je maken. Ik deel zie hieronder met je.
Wandel door de kloof en verbaas je
Het eerste wat je na aankomst waarschijnlijk wilt doen is een kijkje in de kloof nemen. De kloof die op z’n diepste punt de 300 meter aan weet te tikken! Ikzelf werd er door een minivan gedropt en keek meteen mijn ogen uit. Wat is dit een wonderlijk landschap zeg, zoiets zie je niet zo vaak. Het is weer eens iets anders dan een turquoise zee, een weelderige jungle of de piek van een woeste vulkaan.
Dwars door de kloof slingert een asfaltweg en ernaast kabbelt de ooit zo ruige Todra-rivier, die tegenwoordig een bescheiden stroompje is. Aan weerszijden steken enorme roestbruine kliffen de lucht in en de blauwe hemel steekt daar prachtig tegen af. Het behoeft weinig verbazing dat je hier echt onwijs vette foto’s kunt maken.
Zoals wel vaker op toeristische spots barst het ook in Todra van de verkopers die hun souvenirs op kleden hebben uitgestald en voortdurend aan je vragen of je iets wilt kopen. Hoewel niet altijd even leuk, zijn ze gelukkig lang niet zo opdringerig als die (vervelende) types in de grotere steden.
Hike door het Atlastgebergte
De volgende ochtend toen ik wakker werd in mijn ruime en muisstille Berberkamer van Riad Lalla, heb ik Maps.me erbij gepakt om te kijken waar het startpunt van de wandeling was die ik voor ogen had. Dat bleek op steenworpafstand van de riad te liggen, ik kon dus direct beginnen met de hike door het Atlasgebergte. Even lekker de ongerepte natuur in, da’s precies waarom ik naar Todra was gekomen.
In het begin van dit artikel deelde ik al een ervaring van de hike met je. Na een lange klim en regelmatig het pad kwijt te raken, belandde ik bij een Berbervrouw en een grote groep schattige geitjes. Voor mij het hoogtepunt van die ochtend eerlijk gezegd, met name omdat het zo onverwacht kwam.
En om antwoord te geven op de vraag waarmee ik de intro eindigde: yep, ze woont daar samen met haar man in de grotten en onder de beschutting gemaakt van houten balken en oude doeken. Heb ik van anderen gehoord tenminste, zelf sprak ze geen Engels en enkel Berbers.
Onderweg kwam ik trouwens ook nog een of ander vaag insect tegen, hij (of zij?) had iets weg van een kever, maar dan net even anders en een slag groter. Ik hoorde een geluid vergelijkbaar met wat krekels produceren, en toen zag ik ineens iets volstrekt anders en behoorlijk groots. Aangezien ik mierzoete dadels bij me had die zowat smolten, en ik dacht dat deze zespotige vriend wel iets suikerigs kon gebruiken, gaf ik hem een stukje. En blij dat ‘ie ermee was, hij at het helemaal op. En vlug ook!
Je kunt de wandeling net als ik in omgekeerde richting doen (start dan hier) of starten vanaf de parkeerplaats (hier). Ik raad je aan Map.me te gebruiken, zo kun je af en toe checken of je goed zit, handig indien je het pad -zoals ik- bent kwijtgeraakt. Op Google Maps staat de wandelroute vooralsnog niet aangegeven, die eindigt daar in niemandsland.
Je loopt ruim 11 kilometer in een lus, en zou er normaal gesproken om en nabij de 3,5 uur over moeten doen. Bij mij duurde het allemaal ietsje langer, ik zat dan ook regelmatig verkeerd en heb zeker 20 minuten thee zitten nippen bij de Berbervrouw.
Wat neem je nee?
Ik had 1,5e liter water, een banaan, dadels en wat pinda’s bij me. Je komt onderweg door de bergen geen shops tegen, hou daar dus rekening mee.
Uitdagend: beklim de rotswanden
“Vertical rock climbing, you want some?” vraagt de medewerker van een eetcafé met een licht uitdagende blik aan me. Nou nee, da’s niks voor mij, laat ik hem duidelijk weten. Ik heb die gasten net zien ploeteren, hangend aan de wanden. Ik zou denk ik kapotgaan van hoogtevrees en daardoor volledig bevriezen van angst.
Is het wel iets voor jou denk je?
Dan zit je in Todra op de best mogelijke plek. Het is zelfs een van de beste klimlocaties in Noord-Afrika! Voor de echte spanning en sensatie kun je tegen de steile wanden van de kloof omhoog klimmen. Er zijn klimroutes voor zowel beginners als gevorderden, in totaal meer dan 300!
Vertical rock climbing noemen ze het, en verticaal is het absoluut wat de getrainde klimmers hier laten zien. Poeh wat durven die lui zeg, ik heb er met open mond een half uur naar zitten staren.
In Todra Gorge vind je diverse klimbedrijfjes om meer info in te winnen en je te laten adviseren, Vertical Rock Climbing Morocco is er een met een goede naam. Durf je het aan? Boek dan een excursie, en begin met touw en al de klim naar de rand van de kalksteenkliffen.
Wat zijn aanraders qua eten en drinken in de Todra-kloof?
Heel veel aanbod qua eetzaken is er niet in Todra, het is er vrij compact en bovendien wordt bij een boel accommodaties (voor een meerprijs) het avondeten verzorgd.
Dat gezegd hebbende, een leuke spot waar je voor weinig geld goed kunt eten is Restaurant Relax Food. Ik raad je aan om hier de verrukkelijke taco’s te proberen. Ook voor ontbijt zit je er uitstekend trouwens, ze hebben er lekkere zoete broodjes, vers scheurbrood en dergelijke. Ontbijt is echter bij de meeste slaapplekken inbegrepen. Maar ach, mocht je nadien nog lekkere trek hebben 😉 .
Op een van de avonden heb ik gegeten bij Riad Lalla, de plek waar ik verbleef. Ze maken daar echt heerlijke tajine met kip, en als voorgerecht had ik een pittig soepje. Berberpizza is een ander gerecht waar ze bekend om staan, probeer die zeker!
Een andere aanrader voor huisgemaakt Marokkaans eten is Nomad Restaurant. Maar ze hebben er ook goede sandwiches en zelfs moussaka op de kaart staan.
Soepen, broodjes, Berber-pannenkoeken en gebak hebben ze volop bij bakkerij Cooperative Des Femmes. Tip: plof hier op een stoel met iets lekkers en een bakkie thee of koffie nadat je uren gewandeld hebt. Genieten geblazen 🙂 .
Ben je met de auto onderweg van Tinghir (a.k.a. Tinerhir) naar Todra, stop dan sowieso eventjes bij PANORAMA TOUDGHA ADDI voor een lekkere muntthee of koffie. Dit is een coole hidden gem die je snel over het hoofd ziet. Specifiek voor koffie is AGRAW Coffeeshop top, al moet je daarvoor wel uitweiden naar Tinghir. In de Todra-kloof zelf staan een aantal tot koffiebar omgebouwde bestelbusjes langs de weg, zoals je die wel vaker ziet in Marokko. Ik hou ervan 🙂 .
Waar in de Todra-kloof raad ik je aan om te overnachten?
Voor backpackers is het La Belle étoile een chill hostel om te zitten. Ze hebben er zowel (goedkope) privékamers als dorms. Je wandelt in pakweg een half uur naar de kloof. Een andere aanrader is het Dar Relax Hostel (behorende bij Restaurant Relax Food wat ik al noemde.)
Als je een fijne riad zoekt om te verblijven is Riad Lalla echt een aanrader! In dit kolossale Berberhuis heb je prima (en grote!) kamers, een heerlijk ontbijt (met echte barista-koffie) en het avondeten gemaakt door de vrouw des huizes is evengoed top. De eigenaren zijn twee ontzettend aardige en pure mensen, lieverds gewoon. Hij -Abdul- heeft het voormalige huis van z’n vader samen met z’n vrouw omgetoverd tot een prachtig gastenverblijf. Goedkoper maar heus ook comfortabel is Riad La Fleur.
Wil je iets écht bijzonders om te overnachten? Boek dan een of meerdere nachtjes in een grotkamer bij Auberge Le Festival. Die zitten helaas wel vaak al vol, dus wees er op tijd bij. En anders hebben ze ook nog andere opties voor je.
Eventueel kun je tevens in Tinghir je slaapplek boeken, al is het voor die korte tijd gaaf om daadwerkelijk in of nabij de kloof te zitten. Als je het mij vraagt hè 🙂 . Een schitterende riad in Tinghir is Kasbah Petit Nomade.
Hoeveel dagen raad ik je aan om in de Todra-kloof te blijven?
Zorg in elk geval dat je 1 volle dag hebt om de Todra-kloof en omgeving te verkennen. Kom je om te klimmen, dan wil je vast en zeker langer blijven. Sommige klimmers trekken er 2 weken voor uit, omgevingen als deze zijn min of meer hun natte droom.
Ik ben er 2 nachten gebleven, waarbij ik aan het eind van de middag aankwam. Toen ben ik door de kloof gaan wandelen en de dag erop heb ik de hike van dik 3 uur gemaakt. De volgende dag ben ik ’s ochtends in een gedeelde taxi naar Tinghir gesprongen, om verder te reizen naar Ouarzazate en Aït-Ben-Haddou. Dus ja… 2 nachten kwam bij mij neer op 1,5e dag.
Hoe zit het met transport in de Todra-kloof?
De Todra-kloof is bij uitstek geschikt voor wandelaars. Vanuit de meeste riads wandel je gemakkelijk de kloof in of de bergen op.
Om Todra te verlaten kun je evenals ik een gedeelde taxi naar Tinghir nemen. Dit kost je slechts 8 Marokkaanse dirham (MAD) en het duurt circa 20 minuten. Daarvandaan reis je per bus of gedeelde taxi gemakkelijk verder naar je volgende bestemming in Marokko.
De Todra- of Dades-kloof bezoeken?
Allereerst is het goed om te weten dat de Todra- en Dades-kloof niet ver van elkaar af liggen, zeg op 1,5 uur rijden. Reis je met een huurauto door Marokko, dan kun je ze dus gemakkelijk allebei even meepakken.
Wil je toch een keuze tussen beide maken? Hieronder heb ik de belangrijkste verschillen voor je op een rijtje gezet:
- Bij de Todra-kloof vind je enorme en steile rotswanden, terwijl het landschap bij de Dades-kloof meer golvend is.
- De Dades-kloof is qua landschap gevarieerder. Verwacht hier oases, haarspeldbochten, viewpoints en opzienbarende rotsformaties.
- Er zijn meer wandelingen uitgestippeld rond de Dades-kloof. Je hebt daarom als hiker meer mogelijkheden.
- Klimmers kunnen daarentegen veel beter naar de Todra-kloof gaan.
- De Dades-kloof wordt niet zo druk bezocht als de Todra-kloof.
Daarnaast heb je bij langs de rivier van de Dades-kloof ook de beroemde Dadesvallei, met haar oases en bergdorpen. Eveneens tof om op je lijstje te zetten!
Wat is de beste reistijd voor de Todra-kloof?
Hoewel je de Todra-kloof het hele jaar door eigenlijk wel kunt bezoeken, is er wel degelijk een beste reistijd aan te wijzen.
Zowel de lente -maart tot en met mei- als de herfst -september tot en met november- zijn fijne jaargetijden om Todra te bezoeken. In tegenstelling tot de hete zomer -waar de temperatuur boven de 40°C zal uitstijgen- is het weer dan tamelijk mild met maxima van 25°C.
Over de zomer gesproken, behalve de hitte is het dan hoogseizoen en zal je er zodoende relatief veel toeristen tegenkomen.
De meest rustige en eveneens koudste en natste tijd om naar de Todra-kloof af te reizen is de winter, die van december tot en met februari valt. Overdag schommelt het kwik tussen de 10°C en 20°C, maar ’s ochtends vroeg en ’s avonds laat moet je er niet gek van opkijken dat de temperatuur onder het vriespunt zakt. Andere koek dus.
Ik was er overigens halverwege november en heb in die dagen heerlijk weer gehad, de zon schitterde veelvuldig en ik kon lekker in een tanktoppie door de bergen hiken. Perfect dus!
Hoe kom je in de Todra-kloof?
Je kunt de Todra-kloof per minivan en bus vrij gemakkelijk bereiken. Of natuurlijk roadtrippend, indien je een auto hebt gehuurd. Een treinstation is er niet, evenmin in Tinghir.
Kom je met de bus -waarschijnlijk CTM of Supratours-, dan zal je in Tinghir op het busstation worden afgezet. Daarvandaan stap je in een gedeelde taxi en ben je nog ongeveer 20 minuten onderweg vooraleer je bij de kloof bent.
Bussen vertrekken bijvoorbeeld uit Merzouga (5 uur reistijd), Marrakesh (7 uur reistijd) en Ouarzazate (3 uur en 15 minuten reistijd). Kaartjes koop je online op 12Go of gewoon op het station van vertrek.
Sommigen kiezen ook voor een meerdaagse tour vanuit Fes of Marrakesh, waarbij de Todra-kloof een van de tussenstops is. Je stopt er dan helaas wel maar eventjes. Zoiets raad ik je alleen aan als je in een relatief korte tijdsbestek veel wilt zien.
Zoek je nog een betrouwbare en betrekkelijk goedkope partij om een auto te huren? In dat geval adviseer ik je om rond te neuzen op Discover Cars.
